ความหมายและที่มาของสำนวน
“ขุนไม่ขึ้น”
สำนวน “ขุนไม่ขึ้น” เป็นสำนวนไทย มีความหมายถึง การเลี้ยงดูหรืออบรมสั่งสอนแล้วไม่ได้ผลดี กลับกลายเป็นคนเนรคุณ หรือคนที่ทำร้ายผู้มีพระคุณ
ความหมายโดยละเอียด:
สำนวนนี้มาจากการเลี้ยงสัตว์ โดยเฉพาะสัตว์ใช้งาน เช่น วัว ควาย หรือช้าง ที่ต้องได้รับการเลี้ยงดูอย่างดีเพื่อให้มีกำลังวังชาและใช้งานได้ แต่ถ้าเลี้ยงดูแล้วสัตว์นั้นไม่เชื่อง หรือกลับทำร้ายเจ้าของ ก็จะเรียกว่า “ขุนไม่ขึ้น”
- ขุน: ในที่นี้หมายถึง การเลี้ยงดู ให้กินอาหารอย่างดี เพื่อให้เจริญเติบโตและแข็งแรง
- ไม่ขึ้น: หมายถึง ไม่ได้ผลตามที่ต้องการ ไม่เชื่อง หรือกลับกลายเป็นร้าย
เมื่อนำมารวมกันเป็น “ขุนไม่ขึ้น” จึงหมายถึง การเลี้ยงดูหรืออบรมสั่งสอนแล้วไม่ได้ผลดี กลับกลายเป็นคนเนรคุณ หรือคนที่ทำร้ายผู้มีพระคุณ
ที่มาของสำนวน:
ที่มาของสำนวนนี้มาจากการสังเกตพฤติกรรมของสัตว์เลี้ยงที่กล่าวไปข้างต้น เมื่อเลี้ยงดูอย่างดีแล้วแต่กลับไม่เชื่อง หรือทำร้ายเจ้าของ ก็จะถูกเปรียบเทียบกับการเลี้ยงดูที่ไม่ประสบผลสำเร็จ สำนวนนี้จึงถูกนำมาใช้กับคน เพื่อเปรียบเทียบคนที่ได้รับการเลี้ยงดูหรืออบรมสั่งสอนแล้ว แต่กลับทำตัวไม่ดี หรือเนรคุณต่อผู้มีพระคุณ
ตัวอย่างการใช้สำนวน:
- “ฉันอุตส่าห์ส่งเสียให้เรียนจนจบ แต่เขากลับไม่เคยมาดูแลฉันเลย เหมือนขุนไม่ขึ้นจริงๆ”
- “พวกที่โกงเงินบริษัทก็เข้าข่ายขุนไม่ขึ้นทั้งนั้น บริษัทให้โอกาสให้เงินเดือนมากมาย แต่กลับทรยศ”
- “ลูกคนนี้เลี้ยงยากจริงๆ สอนอะไรก็ไม่ฟัง เหมือนขุนไม่ขึ้น”
ความหมายเชิงเปรียบเทียบ:
สำนวน “ขุนไม่ขึ้น” มักใช้ในบริบทของการเลี้ยงดู อบรมสั่งสอน หรือให้ความช่วยเหลือ แล้วกลับได้รับผลตอบแทนที่ไม่ดี เช่น:
- การเลี้ยงดูบุตรหลาน: พ่อแม่เลี้ยงดูลูกอย่างดี แต่ลูกกลับทำตัวไม่ดี หรือเนรคุณ
- การให้ความช่วยเหลือ: ช่วยเหลือคนอื่นแล้ว แต่กลับถูกหักหลัง หรือได้รับความเดือดร้อน
- การอบรมสั่งสอน: สอนสั่งลูกศิษย์แล้ว แต่ลูกศิษย์กลับทำตัวไม่ดี หรือทำร้ายครูบาอาจารย์
สำนวนที่มีความหมายใกล้เคียง:
- เนรคุณ: หมายถึง การไม่สำนึกในบุญคุณ
- อกตัญญู: มีความหมายเดียวกันกับ เนรคุณ
- เลี้ยงไม่เชื่อง: มีความหมายเดียวกันกับ ขุนไม่ขึ้น
ข้อควรระวัง:
การใช้สำนวน “ขุนไม่ขึ้น” ควรระมัดระวัง เพราะมีความหมายในเชิงลบ และอาจทำให้ผู้ถูกกล่าวถึงรู้สึกเสียใจหรือเสียความรู้สึกได้ ควรใช้ในบริบทที่เหมาะสม และหลีกเลี่ยงการใช้ในสถานการณ์ที่ไม่เป็นทางการ หรือกับบุคคลที่เราไม่สนิท
