ความหมายและที่มาของสำนวน
“ขึ้นคาน”
สำนวน “ขึ้นคาน” เป็นสำนวนไทยสื่อความหมายได้ 2 ประการ
1.(ล้าสมัย, สำนวน) มีฝีมือในทางใดทางหนึ่งจนไม่มีคู่แข่งขัน
2.(ภาษาปาก, สำนวน) หญิงโสดที่มีอายุแต่ยังไม่มีสามี
ความหมายโดยละเอียด:
สำนวน “ขึ้นคาน” มีความหมายเชิงเปรียบเทียบ โดยนำภาพของเรือที่ถูกยกขึ้นไปวางบนคานเพื่อซ่อมแซม มาเปรียบกับผู้หญิงที่ยังไม่ได้แต่งงาน แม้จะมีอายุที่เหมาะสมแล้ว
- ขึ้น: ในที่นี้หมายถึง การถูกยกขึ้นไปอยู่บนที่สูง
- คาน: หมายถึง ไม้สองท่อนวางคู่กัน มีไม้พาดข้างบนสำหรับวางสิ่งของ เช่น เรือ
เมื่อนำมารวมกันเป็น “ขึ้นคาน” จึงหมายถึง การที่ผู้หญิงยังคงอยู่ในสถานะที่ “อยู่โดดเดี่ยว” หรือ “ไม่มีคู่” เปรียบเสมือนเรือที่ถูกยกขึ้นจากน้ำมาอยู่บนคาน ไม่ได้ออกไปใช้งาน
ที่มาของสำนวน:
ที่มาของสำนวน “ขึ้นคาน” มาจากภาพของการนำเรือขึ้นมาซ่อมแซมบนบก โดยใช้คานไม้สองท่อนรองรับตัวเรือไว้ เมื่อเรือถูกยกขึ้นคานแล้ว ก็หมายความว่าเรือลำนั้นไม่ได้อยู่ในน้ำ ไม่ได้ออกไปใช้งาน หรืออาจจะอยู่ในสภาพที่ต้องซ่อมแซม
ในสมัยก่อน สังคมไทยมีค่านิยมที่ให้ผู้หญิงแต่งงานเมื่อถึงวัยอันควร เพื่อที่จะมีผู้ดูแลและสร้างครอบครัว ผู้หญิงที่ไม่ได้แต่งงานเมื่ออายุมากขึ้น จึงถูกเปรียบเทียบกับเรือที่ขึ้นคาน คือไม่ได้ทำหน้าที่ตามปกติที่ควรจะเป็น
ความหมายเชิงสังคม:
สำนวน “ขึ้นคาน” ในอดีตมักมีความหมายในเชิงล้อเลียนหรือเยาะเย้ยเล็กน้อย แต่ในปัจจุบัน ความหมายของสำนวนนี้เริ่มเปลี่ยนไป สังคมมีความเข้าใจและยอมรับมากขึ้นว่า การที่ผู้หญิงไม่ได้แต่งงานอาจมีหลายสาเหตุ เช่น เลือกที่จะครองโสด ตั้งใจทำงาน หรือยังไม่พบคนที่เหมาะสม
ตัวอย่างการใช้สำนวน:
- “เพื่อนฉันอายุ 35 แล้วยังไม่มีแฟน ใครๆ ก็แซวว่าคงจะขึ้นคานแน่ๆ”
- “สมัยนี้ผู้หญิงเก่งๆ หลายคนเลือกที่จะขึ้นคาน เพราะอยากใช้ชีวิตอิสระ”
สำนวนที่มีความหมายใกล้เคียง:
- โสด: หมายถึง สถานะของคนที่ยังไม่มีคู่ครอง
- ครองโสด: หมายถึง การเลือกที่จะอยู่คนเดียวโดยไม่มีคู่ครอง
สรุป:
สำนวน “ขึ้นคาน” เป็นสำนวนที่ใช้เปรียบเทียบผู้หญิงที่ยังไม่ได้แต่งงานเมื่อถึงวัยอันควร โดยมีที่มาจากภาพของการนำเรือขึ้นซ่อมบนคาน ในปัจจุบัน ความหมายของสำนวนนี้มีความหลากหลายมากขึ้น และไม่ได้มีความหมายในเชิงลบเสมอไป
